ماموگرافی سینه و زیربغل ستون اصلی غربالگری سرطان پستان است؛ روشی که می‌تواند تغییرات بسیار ریز بافتی را قبل از بروز علائم قابل لمس یا دیداری آشکار کند و احتمال نجات جان بیمار را افزایش دهد. در نمای استاندارد، علاوه بر بافت پستان، بخش‌هایی از ناحیه زیربغل (دم پستان/غدد لنفاوی آکزیلاری) نیز در کادر قرار می‌گیرد؛ بنابراین «ماموگرافی سینه و زیربغل» نام دقیقی برای توصیف هدف اصلی این تصویربرداری است: کشف زودهنگام تغییرات پستان و ارزیابی اولیه ناحیه زیربغل که می‌تواند درگیر توده‌ها یا بزرگ‌شدگی غدد لنفاوی باشد. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که انجام منظم ماموگرافی، مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پستان را کاهش می‌دهد
ماموگرافی چیست؟
ماموگرافی نوعی تصویربرداری با اشعه ایکسِ کم‌دوز از پستان است. هدف اصلی در غربالگری، پیدا کردن سرطان‌های پنهان در زنانی است که هیچ علامتی ندارند. اگر قبلاً یافته‌ای در معاینه یا تصویر دیده شده باشد (مثلاً توده یا فرورفتگی پوست یا ترشح خودبه‌خودی از نوک سینه)، انجام ماموگرافی تشخیصی همراه با تصاویر تکمیلی و گاهی سونوگرافی پستان برای ارزیابی دقیق‌تر توصیه می‌شود.
از سوی دیگر، در بسیاری از کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها هنگام دریافت خدمات ماموگرافی، امکان انجام سونوگرافی پستان و زیربغل نیز وجود دارد تا ضایعات کیستیک/جامد تمایز داده شوند و ناحیه آکزیلاری با دقت بیشتری بررسی شود. در بخش‌های بعد می‌خوانید که تفسیر نتایج ماموگرام با کدهای M1 تا M5 و نتایج سونوگرافی با کدهای U1 تا U5 گزارش می‌شوند.
غربالگری vs تشخیصی: تفاوت دو مسیر
ماموگرافی غربالگری: برای زنان بدون علامت انجام می‌شود تا احتمال وجود سرطان زودهنگام بررسی شود. رادیولوژیست تصاویر را پس از پایان کار می‌بیند و در صورت لزوم از شما می‌خواهند برای نماهای اضافه یا سونوگرافی برگردید.
ماموگرافی تشخیصی: وقتی علامت یا یافته‌ای وجود دارد (توده لمس‌شده در پستان یا زیربغل، ترشح خودبه‌خودی، تغییر پوست، یا یافته غیرعادی در غربالگری)، تصویربرداری در همان جلسه با نظر رادیولوژیست تنظیم می‌شود و معمولاً سونوگرافی تکمیلی هم همان‌جا انجام می‌گیرد تا مشخص شود ضایعه خوش‌خیم است یا نیاز به بیوپسی دارد.
چه کسانی و از چه سنی ماموگرافی بدهند؟
راهنماهای علمی متفاوت‌اند، اما مطابق توصیه‌هایی که در مراکز دانشگاهی معتبری مانند دانشگاه کلرادو دنبال می‌شود، زنان با خطر معمول بهتر است از ۴۰ سالگی هر سال ماموگرافی غربالگری را شروع کنند. در افراد با خطر بالا (سابقه قوی خانوادگی، جهش‌های ژنتیکی شناخته‌شده و…)، شروع غربالگری زودتر و گاهی اضافه کردن MRI پستان از سنین پایین‌تر توصیه می‌شود. نهایتاً، تصمیم نهایی باید با مشورت پزشک و با توجه به سابقه فردی/خانوادگی شما گرفته شود.
نکته: در زنان کمتر از ۴۰ سال، به دلیل تراکم بالاتر بافت پستان، ممکن است ماموگرافی وضوح کمتری داشته باشد؛ بنابراین در این گروه سنی، سونوگرافی نقش پررنگ‌تری در ارزیابی یافته‌ها دارد و ماموگرافی فقط در مواردی خاص اضافه می‌شود.
چرا «زیربغل» مهم است؟ نقش نمای MLO و ارزیابی غدد لنفاوی
در ماموگرافی غربالگری، از هر پستان حداقل دو نما گرفته می‌شود: کرانیوکودال (CC) و مدیولترال اُبلیک (MLO). نمای MLO به‌طور اختصاصی بخشی از بافت پستان که به سمت زیربغل کشیده می‌شود و همچنین غدد لنفاوی آکزیلاری را بهتر در بر می‌گیرد. به همین دلیل در بسیاری از مراکز، تکنسین می‌کوشد موقعیت‌دهی را طوری انجام دهد که «دم پستان» و نواحی زیربغل در تصویر واضح باشند. این همان چیزی است که در راهنمای بیمار نیز یادآوری می‌شود: یک نما از بالا به پایین و دیگری از طرفین تا ناحیه زیربغل گرفته می‌شود تا ارزیابی کامل‌تری داشته باشیم.
البته باید تأکید کرد که ارزیابی دقیق غدد لنفاوی زیربغل معمولاً با سونوگرافی کامل‌تر می‌شود؛ زیرا سونوگرافی می‌تواند شکل، اندازه و الگوی عروقی غدد لنفاوی را با جزئیات نشان دهد. در صورت مشاهده بزرگی یا تغییرات مشکوک در ماموگرافی، سونوگرافی آکزیلاری قدم منطقی بعدی است.
ماموگرافی سه‌بعدی (DBT) چیست؟
توموسنتز دیجیتال پستان (DBT) نسخه پیشرفته‌تری از ماموگرافی است که با دوز پایین اشعه، چندین تصویر از زوایای مختلف گرفته و سپس یک بازسازی سه‌بعدی می‌سازد. مزیت اصلی DBT، کاهش هم‌پوشانی بافت‌ها و افزایش احتمال کشف ضایعات در بافت متراکم است. این فناوری در برخی مراکز موجود است و ممکن است در گزارش شما به آن اشاره شود.
قبل از مراجعه: ۶ نکته کلیدی برای آمادگی
برای اینکه تجربه ماموگرافی سینه و زیربغل راحت‌تر و نتیجه تصویر بهینه‌تر باشد، این نکات را جدی بگیرید:
می‌توانید مسکن OTC (مثل ایبوپروفن/استامینوفن) پیش از مراجعه مصرف کنید، به‌خصوص اگر سینه‌ها حساس‌اند.
دئودورانت، اسپری، لوسیون یا پودر تالک در ناحیه زیربغل و پستان استفاده نکنید؛ این مواد ممکن است روی تصویر لکه ایجاد کنند.
اگر علامت (توده، ترشح خودبه‌خودی از نوک سینه، تغییر پوست) دارید، حتماً قبل از نوبت اطلاع دهید تا به‌جای غربالگری، ماموگرافی تشخیصی برایتان برنامه‌ریزی شود.
خوب آب بنوشید و یک وعده سبک بخورید؛ مراجعه با حال عمومی خوب، تجربه را راحت‌تر می‌کند.
لباس دوتکه و راحت بپوشید (بالاپوش جداشدنی).
اگر قاعدگی منظم دارید، بهتر است هفته پس از پایان قاعدگی مراجعه کنید تا حساسیت سینه‌ها کمتر باشد.
کلا آمادگی خاصی لازم نیست و تنها پوشیدن بالاپوش راحت به خروج سریع‌تر کمک می‌کند؛ اگر باردار هستید یا احتمال آن می‌دهید، حتماً به تکنسین اطلاع دهید. فشار فقط چند ثانیه طول می‌کشد و به سینه‌ها آسیبی نمی‌زند. همچنین درباره نگرانی اشعهبدانید که دوز ماموگرافی پایین است و حدوداً معادل یک پرواز رفت و برگشت طولانی تلقی می‌شود.
در روز انجام «ماموگرافی سینه و زیربغل» چه می‌گذرد؟
پذیرش و پرسشنامه: اطلاعات پزشکی، سابقه خانوادگی، جراحی‌های قبلی پستان و… ثبت می‌شود.
تعویض لباس: از کمر به بالا لباستان را در می‌آورید؛ زیورآلات را هم بردارید؛ گان به شما داده می‌شود.
موقعیت‌دهی روی دستگاه: تکنسین هر پستان را جداگانه روی سینی قرار می‌دهد؛ پَد شفاف پستان را برای چند ثانیه محکمی فشار می‌دهد تا کیفیت تصویر بالا برود و دوز اشعه کاهش یابد.
دو نما از هر پستان: یکی از بالا به پایین و دیگری از کنار تا زیربغل (برای پوشش دادن دم پستان و غدد لنفاوی آکزیلاری). در طول هر اکسپوژر، چند ثانیه نفس را حبس می‌کنید.
پایان جلسه: معمولاً حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد (ماموگرافی تشخیصی ممکن است تا ۳۰ دقیقه و در صورت نیاز به سونوگرافی کمی بیشتر زمان ببرد). پس از اتمام، به روال عادی برمی‌گردید.
اگر حین فشردگی درد داشتید، همان لحظه به تکنسین بگویید تا وضعیت را بهتر کند؛ حتی می‌توانید پیش از مراجعه مسکن بخورید.
تفسیر نتایج ماموگرافی: از M1 تا M5
در بسیاری از کلینیک‌های پستان، نتیجه ماموگرام به‌صورت حروف و اعداد گزارش می‌شود:
M1: بافت طبیعی
M2: خوش‌خیم (سرطان نیست)
M3: نامشخص ولی احتمالاً خوش‌خیم
M4: مشکوک و احتمال سرطان
M5: سرطان
این درجه‌بندی کمک می‌کند تصمیم‌گیری درباره پیگیری (نماهای اضافه، سونوگرافی، بیوپسی و…) استاندارد شود.
سونوگرافی در کنار ماموگرافی: از U1 تا U5
وقتی ماموگرافی غربالگری یافته‌ای نشان دهد یا برای بررسی توده لمس‌شده ارجاع شده باشید، سونوگرافی پستان و زیربغل به‌صورت تکمیلی انجام می‌شود. در گزارش سونوگرافی نیز ممکن است U1 تا U5 ببینید:
U1: طبیعی
U2: خوش‌خیم
U3: نامشخص ولی احتمالاً خوش‌خیم
U4: مشکوک و احتمال سرطان
U5: سرطان
ارزش سونوگرافی در تمایز کیست از توده جامد و ارزیابی به‌روزِ زیربغل بسیار بالاست و مسیر تصمیم‌گیری برای نیاز به بیوپسی را هموار می‌کند.
اگر نتیجه «نیاز به بررسی بیشتر» بود، یعنی چه؟
پس از غربالگری، رادیولوژیست تصاویر را می‌بیند و گزارش برای پزشک ارسال می‌شود. اگر یافته‌ای نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد، از شما می‌خواهند که برای نماهای تکمیلی یا سونوگرافی مراجعه کنید—این موضوع به‌معنای سرطان نیست؛ بسیاری از یافته‌ها کاملاً خوش‌خیم هستند (مثلاً بافت متراکم، کیست ساده). هدف از مراجعات تکمیلی این است که چیزی از قلم نیفتد.
ماموگرافی و درد/آزار: واقعیت‌ها
بیشتر افراد فقط کمی فشار و ناراحتی کوتاه احساس می‌کنند. بهترین زمان برای کاهش حساسیت، هفته پس از پایان قاعدگی است. در کل، فشردگی چندثانیه‌ای، آسیب‌زننده نیست و برای کیفیت تصویر ضروری است. اگر درد دارید، مسکن OTC، تنفس آرام و همکاری در موقعیت‌دهی می‌تواند تجربه را بهتر کند.
ایمنی ماموگرافی: درباره اشعه نگران باشم؟
ماموگرافی با دوز بسیار پایین اشعه انجام می‌شود. تأکید می‌شود که میزان اشعه به‌قدری کم است که برخی منابع آن را با دوز دریافت‌شده در یک پرواز رفت‌وبرگشت طولانی مقایسه می‌کنند. به‌علاوه، مزیت کشف زودهنگام سرطان، به‌مراتب بیشتر از خطرات احتمالیِ ناچیزِ این دوز پایین است.
ماموگرافی در زنان جوان و پستان متراکم
در زنان زیر ۴۰ سال یا آن‌هایی که بافت پستان متراکم دارند، ممکن است ماموگرافی نتواند همه تغییرات را نشان دهد و بنابراین سونوگرافی یا DBT نقش پررنگ‌تری پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، تصمیم ترکیبیِ پزشک و رادیولوژیست، بهترین راهبرد را مشخص می‌سازد.
سایر روش‌های تصویربرداری پستان: چه زمانی لازم می‌شوند؟
MRI پستان: برای برخی گروه‌های پرخطر (مثلاً جهش ژنتیکی، سابقه خانوادگی قوی) یا برای ارزیابی دقیق‌ترِ یافته‌های خاص، بدون اشعه X.
ماموگرافی طیفی با کنتراست (CESM): با تزریق ماده حاجب، نواحی مشکوک را هایلایت می‌کند و در برخی مراکز استفاده می‌شود.
روش‌های غیرروتین مثل ترمال ایمجینگ یا رادیوفرکانس‌ها جایگزین ماموگرافی نیستند و به‌طور معمول توصیه نمی‌شوند.
چک‌لیست کاربردی برای «ماموگرافی سینه و زیربغل»
اگر علامت جدید دارید (توده، ترشح خودبه‌خودی، تغییر پوست)، حتماً قبل از نوبت به مرکز اطلاع دهید تا ماموگرافی تشخیصی تنظیم شود.
دئودورانت/اسپری/پودر تالک نزنید؛ ممکن است مثل رسوبات کلسیمی دیده شوند.
بعد از قاعدگی مراجعه کنید تا حساسیت کمتر باشد.
لباس دوتکه بپوشید و هیدراته باشید.
اگر زیر ۴۰ سال هستید یا بافت متراکم دارید، انتظار داشته باشید که پزشک سونوگرافی را هم پیشنهاد کند.
«ماموگرافی سینه و زیربغل» در عمل: سناریوهای متداول
غربالگری سالانه از ۴۰ سالگی در زن بدون علامت: دو نما از هر پستان گرفته می‌شود؛ نتیجه ظرف مدت کوتاهی ارسال می‌گردد. اگر یافته‌ای مبهم باشد، برای نماهای بیشتر/سونوگرافی دعوت می‌شوید.
توده لمس‌شده در زیربغل: ماموگرافی تشخیصی + سونوگرافی آکزیلاری؛ نتیجه با کدهای M و U گزارش می‌شود و در صورت لزوم بیوپسی تحت هدایت تصویر انجام می‌گیرد.
بازگشت برای بررسی بافت متراکم: طبیعی است—بافت متراکم می‌تواند روی ماموگرافی غربالگری «پنهان‌کار» باشد؛ نماهای اضافه یا سونوگرافی برای اطمینان انجام می‌شود.
محدودیت‌ها و خطاهای رایج
پنهان ماندن ضایعات در بافت متراکم (راه‌حل: DBT/سونوگرافی تکمیلی).
تصاویر ناکافی از زیربغل به‌دلیل موقعیت‌دهی نامناسب (راه‌حل: تکرار نما با قرارگیری بهتر بازو و شانه).
نگرانی بیمار از نتایج مبهم: بسیاری از یافته‌ها خوش‌خیم‌اند؛ ارزیابی تکمیلی برای حذف احتمال خطر ضروری است.
پیگیری نتایج: چه زمانی پاسخ می‌رسد؟
پس از اطمینان از کیفیت تصاویر، رادیولوژیست آن‌ها را می‌بیند و گزارش برای پزشک ارجاع‌دهنده ارسال می‌شود؛ معمولاً نامه یا پیام نیز برای خودتان می‌آید. اگر نیاز به بررسی تکمیلی باشد، از شما می‌خواهند به مرکز برگردید—خصوصاً در اولین ماموگرافی («Baseline») این موضوع شایع‌تر است و لزماً نشانه سرطان نیست.
نقش تجربه و تجهیزات: کجا برویم؟
ماموگرافی یک تصویربرداری فنی است که به تکنیک صحیحِ موقعیت‌دهی، کیفیت دستگاه دیجیتال/DBT و مهارت رادیولوژیست در تفسیر وابسته است. در تهران، مرکز تصویربرداری و رادیولوژی راد (بلوار کشاورز) با بهره‌گیری از سیستم‌های دیجیتال پیشرفته و حضور پزشکان فوق‌تخصص تصویربرداری، خدمات ماموگرافی سینه و زیربغل، سونوگرافی پستان و زیربغل، و در صورت نیاز بیوپسی تحت هدایت تصویر را با دقت بالا و زمان پاسخ‌گویی کوتاه ارائه می‌کند—تا هم آرامش خاطر داشته باشید و هم روند تشخیص و درمان سرعت پیدا کند. مخصوصا حضور کادر و پزشک خانم متخصص ماموگرافی این آرامش را به شما می‌دهد که با خیال آسوده تصویربرداری را انجام دهید.
پرسش‌های متداول درباره «ماموگرافی سینه و زیربغل»
آیا ماموگرافی دردناک است؟
فشار چندثانیه‌ای پستان ممکن است ناراحت‌کننده باشد اما معمولاً دردناک نیست و آسیبی به بافت وارد نمی‌کند. زمان‌بندی پس از قاعدگی و مصرف مسکن ساده (در صورت نیاز) می‌تواند کمک‌کننده باشد.
آیا اشعه ماموگرافی نگران‌کننده است؟
دوز ماموگرافی کم است و برخی منابع آن را با دوز یک پرواز طولانی مقایسه می‌کنند. در توازن سود/خطر، کشف زودهنگام ارزش بسیار بیشتری دارد.
آیا همه چیز فقط با ماموگرافی مشخص می‌شود؟
نه؛ بسته به سن، تراکم بافت، و نوع ضایعه، ممکن است نیاز به سونوگرافی، DBT یا حتی MRI باشد. در گزارش‌ها کدهای M1–M5 برای ماموگرافی و U1–U5 برای سونوگرافی دیده می‌شود که مسیر بعدی را تعیین می‌کنند.
اگر زیر ۴۰ سال باشم چه کنم؟
در این سنین به دلیل تراکم بافتی، معمولاً سونوگرافی نقش پررنگ‌تری دارد و ماموگرافی فقط در موارد انتخابی انجام می‌شود. تصمیم نهایی را پزشک بر اساس شرایط شما می‌گیرد.
نتیجه چه زمانی آماده می‌شود؟
در غربالگری، رادیولوژیست بعداً تصاویر را می‌خواند و گزارش برای پزشک ارسال می‌شود. اگر نیاز به بررسی بیشتر باشد، دعوت به مراجعة تکمیلی می‌شوید—خصوصاً در ماموگرافیِ Basline این امر شایع است.
جمع‌بندی
ماموگرافی سینه و زیربغل ابزاری کلیدی برای کشف زودهنگام سرطان پستان است؛ دو نمای استاندارد (CC و MLO) نه‌تنها بافت پستان را ارزیابی می‌کنند، بلکه بخش مهمی از ناحیه زیربغل را نیز در بر می‌گیرند. در صورت هرگونه ابهام یا بافت متراکم، سونوگرافی پستان و زیربغل مکملِ ارزشمندی است و با درجه‌بندی U1–U5 مسیر پیگیری را روشن می‌کند. اگر نخستین بار است که برای ماموگرافی می‌روید، با رعایت چند نکته ساده—عدم استفاده از دئودورانت، لباس دوتکه، زمان‌بندی پس از قاعدگی و اطلاع قبلی از هر علامت—تجربه‌ای راحت‌تر خواهید داشت. در نهایت، انتخاب یک مرکز مجهز و تیم باتجربه، تفاوت بزرگی در کیفیت تشخیص ایجاد می‌کند؛ در تهران، مرکز تصویربرداری و رادیولوژی راد در بلوار کشاورز، با تجهیزات دیجیتال و پزشکان فوق‌تخصص، گزینه‌ای مطمئن برای انجام ماموگرافی سینه و زیربغل و ارزیابی‌های تکمیلی است.
منابع
University of Colorado Cancer Center — What to Expect from a Screening Mammogram (Oct 28, 2022).
Breast Cancer Now — Mammogram and breast ultrasound (Reviewed Nov 2022)
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.