پوکی استخوان یکی از شایعترین بیماریهای مرتبط با افزایش سن است؛ اما برخلاف بسیاری از بیماریها، همیشه با علامت واضح شروع نمیشود. این بیماری آهسته و بیصدا پیش میرود تا زمانی که به نقطهای برسد که استخوان حتی با ضربهای کوچک دچار شکستگی شود. به همین دلیل، آن را بیماری خاموش نامیدهاند؛ بیماریای که اگر زود تشخیص داده شود، بهسادگی قابل پیشگیری یا کنترل است، اما اگر دیر متوجه شویم، میتواند کیفیت زندگی را بهطور جدی تحت تأثیر قرار دهد.
پوکی استخوان دقیقاً چیست؟
برای اینکه پوکی استخوان را بهتر بفهمیم، باید کمی درباره عملکرد طبیعی استخوانها بدانیم. برخلاف ظاهر سفت و سختشان، استخوانها بافتهایی زنده و فعال هستند. آنها همزمان هم ساخته میشوند و هم تخریب؛ درست مانند یک ساختمان که بخشی از آن همیشه در حال نوسازی است.
در سالهای جوانی، سرعت ساخت استخوان بسیار بیشتر از سرعت فرسایش آن است، به همین دلیل اسکلت بدن محکم و مقاوم میماند. اما از حدود ۳۰ سالگی به بعد، روند معکوس شروع میشود و اگر عوامل خطر وجود داشته باشند، این کاهش تراکم با سرعت بیشتری رخ میدهد.
پوکی استخوان زمانی ایجاد میشود که مقدار مواد معدنی استخوان (عمدتاً کلسیم) کاهش پیدا کند و ساختار درونی استخوان سوراخسوراخ و شکننده شود. در چنین حالتی، استخوانها دیگر توان تحمل فشارهای عادی را هم ندارند و احتمال شکستن آنها چند برابر میشود.
چرا پوکی استخوان اتفاق میافتد؟ (علتها)
پوکی استخوان میتواند نتیجه مجموعهای از عوامل باشد و معمولاً یک عامل به تنهایی مسئول آن نیست. مهمترین دلیل آن، افزایش سن و تغییرات هورمونی است. با افزایش سن، بازسازی استخوانها کندتر میشود. در زنان، کاهش هورمون استروژن پس از یائسگی بیشترین نقش را دارد، زیرا استروژن یکی از محافظان اصلی استخوان در بدن است.
اما عوامل فراوان دیگری میتوانند روند کاهش تراکم استخوان را تشدید کنند. کمبود ویتامین D یا دریافت ناکافی کلسیم، یکی از شایعترین دلایل است و متأسفانه در کشور ما بسیار دیده میشود. سبک زندگی کمتحرک، نشستنهای طولانی، نداشتن فعالیت بدنی و نبود ورزشهای تحمل وزن، استخوانها را ضعیفتر میکند.
سیگار عامل جدی و کمترشناختهشدهای است که مستقیماً روی کیفیت ساخت استخوان اثر میگذارد. مصرف الکل، لاغری شدید، اختلالات تیروئید، دیابت، بیماریهای کبد و کلیه و حتی اختلالات گوارشی که جذب مواد مغذی را کم میکنند، همگی میتوانند در بروز پوکی استخوان نقش داشته باشند.
از نظر دارویی، مصرف طولانیمدت کورتونها (مثل پردنیزولون) یکی از مهمترین عوامل ایجاد پوکی استخوان است. داروهای ضدتشنج مانند دیلانتین، داروهای هورمونی خاص و حتی برخی داروهای مورد استفاده در درمان سرطان نیز چنین اثری دارند. سابقه خانوادگی نیز اهمیت بسیار زیادی دارد؛ اگر یکی از والدین دچار پوکی استخوان باشد، احتمال بروز آن در فرزندان بیشتر خواهد بود.
پوکی استخوان چه علائمی دارد؟
بیشتر مبتلایان تا زمانی که شکستگی رخ ندهد، هیچ علامت خاصی احساس نمیکنند. این ویژگی دقیقاً همان چیزی است که پوکی استخوان را خطرناک میکند. با این حال، برخی نشانهها ممکن است آرامآرام ظاهر شوند.
گاهی فرد متوجه میشود که قدش کوتاهتر شده یا قوز خفیفی در پشت ایجاد شده است. این تغییر معمولاً نتیجه فروریزش مهرههای ستون فقرات است. درد مبهم و مزمن در کمر یا لگن نیز ممکن است یکی از نشانهها باشد، اما بهدلیل شیوع بالای کمردرد در جامعه، اغلب جدی گرفته نمیشود.
شکستگیها مهمترین و جدیترین پیامد پوکی استخوان هستند؛ شکستگی مچ دست، لگن یا مهرهها حتی با ضربهای بسیار ساده (مثلاً افتادن از ارتفاع کم یا حتی چرخش ناگهانی بدن) میتواند رخ دهد. متأسفانه شکستگی لگن در سنین بالا یکی از مهمترین دلایل کاهش کیفیت زندگی، ناتوانی طولانیمدت و حتی افزایش خطر مرگومیر است.
به همین دلیل، پیشگیری از رسیدن استخوانها به چنین مرحلهای اهمیت بسیار زیادی دارد.
چگونه پوکی استخوان تشخیص داده میشود؟
تنها راه قابل اعتماد برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان (DXA) است.
این تست با استفاده از مقدار بسیار کم اشعه X، تراکم استخوان را در نقاط کلیدی بدن مانند لگن و ستون فقرات کمری اندازهگیری میکند. نتیجه این اسکن به شما میگوید که تراکم استخوانتان چقدر پایینتر از یک فرد جوان و سالم است.
پزشکان معمولاً نتیجه را با یک عدد به نام T-score گزارش میکنند. اگر این عدد پایینتر از ۲.۵- باشد، تشخیص پوکی استخوان قطعی است.
نکته مهم این است که DXA نه درد دارد، نه آمادگی سختی میخواهد و نه زمان زیادی میبرد. تنها چند دقیقه طول میکشد و تابش آن بسیار کمتر از رادیولوژیهای معمول است.
در مراکزی مانند مرکز تصویربرداری راد، این تست با دستگاههای پیشرفته مانند Hologic Horizon DXA انجام میشود که یکی از دقیقترین و معتبرترین سیستمها در جهان است.
درمان پوکی استخوان؛ درمانی که هرچه زودتر آغاز شود، مؤثرتر است
خبر خوب این است که پوکی استخوان حتی اگر دیر تشخیص داده شود، قابل کنترل و درمان است. درمان معمولاً ترکیبی از دارو، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی و مدیریت بیماریهای زمینهای است.
پزشک بسته به شدت کاهش تراکم، ممکن است داروهایی تجویز کند که سرعت تخریب استخوان را کم میکنند یا حتی به ساخت دوباره آن کمک میکنند. مکملهای ویتامین D و کلسیم تقریباً در تمام برنامههای درمانی وجود دارند، اما مصرف آنها بدون نظر پزشک توصیه نمیشود.
ورزش نقش بسیار مؤثری در استحکام استخوان دارد. فعالیتهایی مانند پیادهروی سریع، تمرینات مقاومتی و ورزشهای تحمل وزن، نه تنها در جلوگیری از پیشرفت بیماری، بلکه در افزایش قدرت عضلات و کاهش خطر سقوط بسیار مهم هستند.
ترک سیگار، کنترل تیروئید، مدیریت دیابت و اصلاح تغذیه نیز جزو ارکان مهم درمان هستند. فراموش نکنید که پوکی استخوان یک بیماری مزمن است، اما با مدیریت درست میتوان از بسیاری از عوارض جدی آن جلوگیری کرد.
آیا پوکی استخوان قابل پیشگیری است؟
کاملاً. بخش بزرگی از موارد پوکی استخوان با تغییرات ساده در سبک زندگی قابل پیشگیری است. تغذیه مناسب، دریافت کافی ویتامین D، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، فعالیت بدنی منظم و بررسی دورهای استخوانها، مهمترین ابزارهای پیشگیری هستند.
اما مهمتر از همه، آگاهی از وضعیت تراکم استخوان است. ممکن است ظاهراً سالم باشید، اما استخوانهایتان آرامآرام ضعیف شوند. انجام یک تست DXA میتواند دقیقاً نشان دهد وضعیت استخوانها چگونه است و آیا نیاز به اقدام فوری دارید یا نه.
چرا انجام سنجش تراکم استخوان مهم است؟
پاسخ ساده است:
چون پوکی استخوان تا زمانی که به استخوان آسیب جدی نرساند، خود را نشان نمیدهد.
سنجش تراکم استخوان تنها راهی است که میتواند قبل از وقوع شکستگی، وضعیت را آشکار کند. این تست باعث میشود بتوانید زودتر درمان را آغاز کنید، احتمال شکستگی را کاهش دهید و کیفیت زندگی خود را برای سالهای آینده حفظ کنید.
اگر در گروههای پرخطر قرار دارید (مانند زنان پس از یائسگی، مردان بالای ۶۵ سال، افراد با مصرف کورتون، دیابت، مشکلات تیروئید، لاغری بسیار زیاد یا سابقه خانوادگی پوکی استخوان) هرچه زودتر باید این تست را انجام دهید.
منابع
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.