تراکم استخوان یکی از شاخصهای اصلی سلامت بدن است؛ شاخصی که اگر کاهش پیدا کند، احتمال شکستگی استخوان حتی با ضربههای بسیار خفیف بالا میرود. از آنجایی که کاهش تراکم استخوان معمولاً خاموش و بدون علامت آغاز میشود، تنها راه تشخیص زودهنگام آن سنجش تراکم استخوان یا اسکن DXA است؛ روشی دقیق، سریع و کاملاً استاندارد که در سراسر دنیا به عنوان Golden Standard شناخته میشود.
اما DXA دقیقاً چیست؟ چگونه انجام میشود؟ چه تفاوتی با روشهایی مانند سیتیاسکن یا رادیولوژی دارد؟ و چرا کیفیت دستگاهی که با آن اسکن انجام میشود مهم است؟
در این مقاله به تمام این پرسشها پاسخ میدهیم.
DXA چیست؟
DXA که مخفف Dual-Energy X-ray Absorptiometry است، روشی تصویربرداری با دوز بسیار کم اشعه X میباشد که مقدار مواد معدنی موجود در استخوان—بهویژه کلسیم—را اندازهگیری میکند.
نتیجه این اسکن میزان «سفتی» یا «فشردگی» استخوان را نشان میدهد و مشخص میکند که استخوانها سالم هستند، کمتراکم شدهاند یا وارد مرحله پوکی استخوان شدهاند.
ویژگی مهم DXA این است که برخلاف رادیولوژی ساده، عدد دقیق تراکم استخوان را اندازهگیری میکند و برخلاف CT، تابش بسیار کمتری دارد.
به همین دلیل، DXA بهعنوان بهترین روش تشخیص و پایش پوکی استخوان در جهان پذیرفته شده است.
DXA چگونه انجام میشود؟
اسکن DXA یکی از راحتترین روشهای تصویربرداری است. فرد روی تخت دستگاه دراز میکشد و بازوی متحرک دستگاه بهآرامی از بالای بدن عبور میکند.
در این روش نیازی به تزریق، درد، جابهجایی سخت یا حتی تعویض لباس کامل نیست. اکثر اسکنها سه ناحیه را اندازهگیری میکنند:
- ستون فقرات کمری
- لگن (هیپ)
- ساعد
فرایند کل اسکن معمولاً ۵ تا ۷ دقیقه طول میکشد.
پس از پایان اسکن، نرمافزار دستگاه تراکم استخوان را محاسبه و با معیارهای بینالمللی مقایسه میکند و نتیجه را بهصورت T-score و Z-score گزارش میدهد.
دقت DXA به چه عواملی بستگی دارد؟
دقت این تست فقط به تکنسین یا روش انجام کار وابسته نیست؛ بلکه کیفیت دستگاه، قدرت پردازش نرمافزاری، نوع سنسورها و تکنولوژی اندازهگیری نقش اصلی را دارند.
دستگاههای جدیدتر مانند Hologic Horizon (که در مرکز تصویربرداری راد استفاده میشود) از نسل جدید حسگرها، الگوریتمهای پردازش و سیستمهای کاهش خطا استفاده میکنند؛ به همین دلیل:
- نتایج بسیار پایدارتر و تکرارپذیرتر هستند
- سرعت اسکن بالاتر است
- تابش کمتر است
- جزئیات بیشتری از ساختار استخوان ارائه میشود
در سیستمهای قدیمی، گاهی نتایج بین دفعات مختلف اختلاف دارد، اما دستگاههای جدید هولوژیک این مشکل را تقریبا حذف کردهاند.
DXA چه تفاوتی با سایر روشها دارد؟
مقایسه با رادیولوژی ساده
رادیولوژی فقط تصویر ظاهری استخوان را نشان میدهد و نمیتواند تراکم واقعی استخوان را عددی بیان کند. افرادی ممکن است رادیولوژی «نرمال» داشته باشند اما تراکم استخوانشان بهشدت پایین باشد.
مقایسه با سیتیاسکن
CT-Scan میتواند تراکم را تاحدی تخمین بزند، اما:
- تابش بسیار بسیار بیشتری دارد
- استاندارد تشخیص پوکی استخوان نیست
- هزینه بالاتر دارد
DXA دقیقتر و کمخطرتر است.
مقایسه با سونوگرافی پاشنه
این روش بیشتر برای غربالگری استفاده میشود، نه تشخیص.
سونوگرافی پاشنه جایگزین DXA نیست و دقت بسیار پایینتری دارد.
بهطور خلاصه: تنها روش استاندارد و قابل اعتماد برای تشخیص پوکی استخوان، DXA است.
نتیجه DXA چگونه تفسیر میشود؟
گزارش DXA شامل دو شاخص مهم است:
- T-score: مقایسه تراکم استخوان شما با فرد سالم ۳۰ ساله
- Z-score: مقایسه با افراد همسن
تفسیر کلی:
- بالاتر از -1 → طبیعی
- بین -1 تا -2.5 → کاهش تراکم (استئوپنی)
- کمتر از -2.5 → پوکی استخوان
این عددها پایه تصمیمهای درمانی پزشک هستند.
DXA برای چه کسانی ضروری است؟
هر فردی که یکی از شرایط زیر را دارد باید انجام دهد:
- زنان ۵۰ سال به بالا
- مردان ۶۵ سال به بالا
- افراد با سابقه شکستگی کمضربه
- مصرفکنندگان داروهای کورتونی
- کمبود ویتامین D یا کلسیم
- اختلالات تیروئید، دیابت یا بیماریهای هورمونی
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان
- لاغری شدید یا بیتحرکی
- یائسگی زودرس
و البته همه کسانی که میخواهند برای پیشگیری، یک بار وضعیت استخوان خود را بررسی کنند.
چرا DXA باید در مرکز معتبر انجام شود؟
کیفیت اسکن و تفسیر نتایج، بسیار وابسته به نوع دستگاه و تجربه مرکز است. دستگاههای سطح پایین یا قدیمی ممکن است نتایج ناپایدار ارائه دهند.
- از دستگاه Hologic Horizon DXA (یکی از دقیقترین دستگاههای جهان) استفاده میشود.
- تابش بسیار پایین است.
- تصویربرداری سریع و راحت انجام میشود.
- گزارشها دقیق و مطابق استاندارد جهانی هستند.
- تکنسینها آموزشدیده و متخصص هستند.
برای افرادی که سلامت استخوان برایشان مهم است (بهویژه بانوان و سالمندان) انتخاب مرکز معتبر اهمیت بسیار زیادی دارد. همین حالا میتوانید با کامل کردن فرم نوبتدهی آنلاین سنجش تراکم استخوان، به راحتی نوبت خود را برای تصویربرداری رزرو کنید.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.