استخوانها شاید ظاهراً سخت و محکم باشند، اما برخلاف تصور ما یک بافت زنده و پویا هستند؛ یعنی بهطور مداوم ساخته و فرسوده میشوند. در دوران جوانی، سرعت ساخته شدن استخوانها بیشتر از تخریب آنهاست و به همین دلیل اسکلت بدن در این سالها قویتر و مستحکمتر میشود. اما هرچه سن بالاتر میرود، این تعادل برعکس میشود. ساخت استخوان کندتر، و تخریب آن سریعتر خواهد شد. همین تغییر کوچک، اگر مدیریت نشود، بهمرور تراکم استخوان را کاهش میدهد و نهایتاً به بیماری خاموش و خطرناکی به نام پوکی استخوان منجر میشود.
اما تراکم استخوان دقیقاً چیست؟ چگونه کاهش پیدا میکند؟ چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟ و قدم درست برای تشخیص چیست؟ این مقاله قرار است پاسخ همه این پرسشها را روشن و قابلدرک ارائه دهد.
تراکم استخوان یعنی چه؟
استخوانها از شبکهای از رشتههای کلاژن و ذراتی بسیار ریز از مواد معدنی (عمدتاً کلسیم و فسفر) ساخته شدهاند. وقتی درباره تراکم استخوان صحبت میکنیم، منظور میزان مواد معدنی موجود در واحد حجم استخوان است. هرچه این مقدار بیشتر باشد، استحکام استخوان بیشتر است و احتمال شکستگی در برابر ضربه، زمینخوردگی یا حتی فشارهای روزمره کمتر خواهد بود.
وقتی تراکم استخوان کاهش پیدا کند، استخوان از نظر ظاهری تغییری نمیکند، اما از درون دچار ساختاری شکننده و ضعیف میشود. به همین دلیل است که پوکی استخوان را بیماری خاموش مینامند؛ تا وقتی اتفاقی نیافتد، اغلب فرد نمیفهمد مشکلی وجود دارد.
چرا تراکم استخوان کاهش پیدا میکند؟
بدن انسان برای ساخت و نگهداری استخوان به تعادل هورمونی، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی نیاز دارد. هر عاملی که این تعادل را بر هم بزند، میتواند به کاهش تراکم استخوان منجر شود.
یکی از مهمترین عوامل، افزایش سن است. با نزدیک شدن به دوران میانسالی، سرعت ساخت استخوان کاهش پیدا میکند. در زنان، این روند پس از یائسگی شدیدتر میشود؛ زیرا کاهش ناگهانی هورمون استروژن بهطور مستقیم بر کیفیت استخوان تأثیر میگذارد.
دلایل دیگری نیز وجود دارد که شاید کمتر به آنها توجه شود: لاغری شدید، کمبود ویتامین D، نرسیدن کلسیم کافی، سیگار کشیدن، زندگی کمتحرک، سابقه خانوادگی، مصرف طولانیمدت داروهای کورتونی مثل پردنیزولون، داروهای ضدتشنج مثل دیلانتین، برخی بیماریهای تیروئید و غدد، مشکلات کبدی و کلیوی، و حتی دیابت.
بسیاری از افراد بدون اینکه علامت مشخصی داشته باشند، سالها با تراکم استخوان پایین زندگی میکنند و تنها وقتی یک زمینخوردگی ساده باعث شکستگی میشود، متوجه مشکل میشوند.
علائم کاهش تراکم استخوان؛ همیشه قابلدیدن نیست
برخلاف بسیاری از بیماریها، پوکی استخوان معمولا بیسروصدا ظاهر میشود. بیشتر افراد تا زمانی که یک شکستگی رخ ندهد، نمیفهمند استخوانهایشان ضعیف شده است. با این حال، برخی نشانهها میتوانند هشداردهنده باشند:
- دردهای خفیف و پراکنده در کمر یا لگن
- کاهش قد در طول زمان
- خمیدگی یا قوز خفیف
- احساس ضعف استخوانی
- شکستگی با ضربههای بسیار کم
اما باز هم تاکید مهم این است که نبودن علائم به معنای سالم بودن استخوانها نیست. تنها راه مطمئن، انجام سنجش تراکم استخوان است.
سنجش تراکم استخوان چیست و چگونه انجام میشود؟
استانداردترین و دقیقترین روش تشخیص کاهش تراکم استخوان، اسکن DXA یا DEXA است. این روش با استفاده از مقدار بسیار کم اشعه X، تراکم مواد معدنی را در بخشهای مهم بدن (معمولاً ستون فقرات کمری، لگن و گاهی ساعد) اندازهگیری میکند.
نکته بسیار مهم این است که میزان اشعه در DXA فوقالعاده کم است؛ حتی کمتر از یک عکس ساده رادیولوژی و بسیار کمتر از CT.
در مرکز تصویربرداری و رادیولوژی راد، این تست با استفاده از دستگاه Hologic Horizon DXA انجام میشود؛ یکی از دقیقترین و معتبرترین برندهای دنیا که سرعت بالا، دقت بالا و کیفیت عالی ارائه میدهد. اسکن کاملاً بدون درد است، روی تختی صاف دراز میکشید و دستگاه تنها چند دقیقه از روی بدن عبور میکند. هیچ آمادگی خاصی هم نیاز ندارد.
چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان انجام دهند؟
گاهی افراد تصور میکنند این تست فقط برای سنین خیلی بالا ضروری است، درحالیکه بسیاری از جوانترها هم ممکن است در معرض خطر باشند. بهترین زمان برای انجام DXA زمانی است که:
- سن بالای ۵۰ سال برای زنان یا بالای ۶۵ سال برای مردان باشد
- یائسگی زودرس رخ داده باشد
- سابقه شکستگی استخوان وجود داشته باشد
- فرد سیگاری باشد
- وزن بسیار پایین یا شاخص توده بدنی کمتر از ۱۹ داشته باشد
- فرد داروهای کورتونی طولانیمدت مصرف کند
- بیماریهایی مانند کمکاری یا پُرکاری تیروئید، دیابت، بیماریهای کبدی یا کلیوی داشته باشد
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان باشد
- فرد کمتحرک باشد
- داروهای ضدتشنج مانند دیلانتین مصرف شود
- یا حتی بدون هیچ علامت خاصی، صرفاً برای بررسی وضعیت استخوانها بخواهد پیشگیری کند
سالمندان نیز باید تست را هر ۱ تا ۲ سال یکبار تکرار کنند تا روند تغییر تراکم مشخص شود.
نتیجه DXA چه معنایی دارد؟ (T-score و Z-score)
چیزی که در گزارش DXA به چشم میخورد، عددهایی به نام T-score و Z-score هستند. T-score نشان میدهد تراکم استخوان شما نسبت به یک فرد جوان و سالم چقدر است.
- بین +۱ و -۱: تراکم استخوان طبیعی
- بین -۱ تا -۲.۵: کاهش تراکم (استئوپنی)
- کمتر از -۲.۵: پوکی استخوان
تفسیر این نتایج به پزشک کمک میکند تصمیم بگیرد که آیا نیاز به درمان دارویی، مکمل یا تغییر سبک زندگی وجود دارد یا خیر.
درمان پوکی استخوان؛ از دارو تا سبک زندگی
اگر تراکم استخوان کاهش پیدا کرده باشد، درمان همیشه ممکن است؛ اما بسته به شدت آن روشها متفاوت است. پزشک ممکن است داروهایی برای توقف روند تخریب استخوان تجویز کند یا مکملهایی مانند ویتامین D و کلسیم توصیه کند.
در کنار درمان دارویی، نقش تغذیه مناسب، ورزشهای تحمل وزن (مثل پیادهروی، تمرینات مقاومتی)، دوری از سیگار و الکل، کنترل تیروئید و آفتابگیری کافی بسیار مهم است. درمان پوکی استخوان هرچه زودتر آغاز شود، از بروز شکستگیهای خطرناک مانند شکستگی لگن جلوگیری میشود.
پیشگیری؛ بهترین و کمهزینهترین راهکار
احتمالاً مهمترین پیام این مقاله همین است: پوکی استخوان قابل پیشگیری است، اگر زودتر اقدام کنیم.
سنجش تراکم استخوان یکی از آسانترین و دقیقترین راهها برای آگاهی از وضعیت استخوانهاست. با دانستن وضعیت، میتوان قبل از ایجاد مشکل، سبک زندگی را اصلاح کرد و از درمانهای سادهتر بهره برد.
چرا بهتر است سنجش تراکم استخوان را در مرکز تصویربرداری و رادیولوژی راد انجام دهید؟
در تهران مرکز سنجش تراکم استخوان راد با بهرهگیری از دستگاه Hologic Horizon DXA (یکی از پیشرفتهترین و دقیقترین سیستمهای سنجش تراکم استخوان) نتیجهای بسیار قابل اعتماد ارائه میدهد.
فرآیند انجام اسکن بسیار سریع است، هیچ درد یا ناراحتی ندارد و بهخصوص برای سالمندان محیط کاملاً مناسب و دسترسپذیر فراهم شده است. این مرکز در بلوار کشاورز واقع شده و دسترسی راحت از میدان ولیعصر یا ایستگاه مترو پارک لاله تهران دارد.
گزارشدهی دقیق، تکنسین متخصص، رعایت کامل پروتکلهای ایمنی، پاسخگویی سریع و شرایط مراجعه بدون آمادگی خاص، این مرکز را یکی از بهترین انتخابها برای انجام سنجش تراکم استخوان در تهران میکند.
اگر سالهاست به سلامت استخوانها توجه نکردهاید، یا اگر در سنین بالاتر قرار دارید، یا اگر عوامل خطر گفتهشده را در خود دارید، امروز بهترین زمان برای شروع پیشگیری است.
یک اسکن چند دقیقهای میتواند از یک شکستگی چندماهه جلوگیری کند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.