سن استخوان (Bone Age) چیست؟
مطالعه سن استخوانی یک روش تشخیصی است که سطح بلوغ بیولوژیکی و ساختاری کودکان را بهتر از سن تقویمی نشان می دهد. سن استخوان اغلب توسط متخصص اطفال و یا غدد برای مقایسه با سن تقویمی برای تشخیص بیماری هایی که منجر به قد بلند یا کوتاه در کودکان می شود، درخواست می شود.
مطالعه سن استخوان به پزشکان کمک می کند تا بلوغ سیستم اسکلتی کودک را تخمین بزنند. آنها این کار را با گرفتن یک عکس اشعه ایکس از مچ، کف و انگشتان دست چپ انجام می دهند. استخوان های روی تصویر اشعه ایکس با تصاویر اشعه ایکس در یک اطلس استاندارد رشد استخوان مقایسه می شوند. این اطلس بر اساس داده های بسیاری از کودکان هم جنس و سن دیگر است.
استخوان‌های کودکان دارای نواحی رشد استخوانی جدید به نام صفحات رشد در دو انتها هستند. این صفحات رشد را می توان در عکس اشعه ایکس دید زیرا نرم تر و حاوی مواد معدنی کمتری هستند و باعث می شود در تصویر اشعه ایکس نسبت به بقیه استخوان تیره تر به نظر برسند. استخوان ها و صفحات رشد در طول زمان تغییر می کنند. همانطور که بچه ها رشد می کنند، صفحات رشد آنها در رادیولگرافی نازک تر به نظر می رسد و در نهایت ناپدید می شوند (به اصطلاح “صفحات رشد بسته می شوند”).
لازم به ذکر است که رادیوگرافی کاملاً بی خطر هستند زیرا دوز مؤثر تابش دریافتی در طول هر بار قرار گرفتن در معرض اشعه بسیار پایین است.
تفاوت سن استخوانی کودک با سن تقویمی او نشان دهنده چیست؟
با بررسی رادیولوژی و سن استخوانی می توان علت اختلالات رشدی، ژنتیکی یا هورمونی در کودکان را تشخیص داد. در واقع، بر اساس میزان تفاوت سن تقویمی با سن استخوانی مشخص خواهد شد که آیا کودک سن استخوانی نرمالی دارد یا خیر.
کمتر بودن سن استخوانی از سن تقویمی می تواند به معنای کمبود مواد مورد نیاز بدن یا اختلال در عملکرد غده تیروئید کودک باشد. حتی اینکه سن استخوانی بیشتر از سن واقعی کودک تخمین زده شود نیز می تواند به معنای بلوغ زودرس در دختران یا پسران باشد. همچنین، گاهی علت وجود اختلالات جنسی در افراد نیز بر اساس رادیوگرافی سن استخوانی و ضخامت صفحات رشد، قابل تشخیص خواهد بود.
لازم است بدانید که وجود تفاوت بین سن تقویمی و سن استخوانی کودک همیشه به معنای وجود اختلالات رشدی و ژنتیکی نیست. در بسیاری از موارد حتی با بررسی رادیولوژی و سن استخوانی در کودکان کاملا سالم نیز این نوع تفاوت به چشم می خورد.
چرا مطالعات سن استخوان انجام می شود؟
مطالعه سن استخوان می تواند به ارزیابی سرعت رشد اسکلت کودک کمک کند و پزشکان می توانند برای تشخیص عللی که باعث کندی یا تسریع رشد و تکامل فیزیکی در کودکان می شود از آن استفاده نمایند.
سن استخوان را می توان برای پیش بینی استفاده کرد:
- چقدر یک کودک رشد خواهد کرد
- زمانی که کودک بلوغ را شروع می کند
- قد نهایی کودک چقدر خواهد بود
- اندازه‌گیری‌های سریالی همچنین می‌تواند به پزشکان برای ارزیابی اثربخشی درمان‌ها برای مواردی که بر رشد کودکان تاثیر گذاشته اند کمک کنند. از جمله:
- بیماری هایی که بر سطح هورمون های رشد تأثیر می گذارند، مانند کمبود هورمون رشد، کم کاری تیروئید، بلوغ زودرس و اختلالات غده فوق کلیوی.
- اختلالات رشد ژنتیکی، مانند سندرم ترنر
- مشکلات ارتوپدی یا ارتودنسی که در آن زمان و نوع درمان (جراحی، بریس و غیره) بر اساس رشد مورد انتظار کودک هدایت می شود.
* لازم به ذکر است که محاسبه سن استخوانی همچنین برای تخمین سن تقویمی در شرایطی که سوابق دقیق تولد در دسترس نیست، استفاده می‌شود.
سایر روش ها و عناصر اسکلتی مورد بررسی در مطالعات سن استخوانی
به منظور محاسبه سن استخوانی روش‌های مختلفی با استفاده از عناصر مختلف اسکلتی مورد بررسی قرار گرفته است. اگرچه رادیوگرافی دست و مچ دست رایج ترین روشی است که برای محاسبه سن استخوان استفاده می شود اما در سن 18 سالگی به دلیل اینکه استخوان سازی دست کامل می شود، سن استخوان را نمی توان از طریق رادیوگرافی دست و مچ محاسبه کرد. بنابراین در مطالعاتی، از رادیوگرافی انتهای داخلی ترقوه برای محاسبه سن استخوان در افراد 18 تا 22 ساله مورد بررسی قرار گرفته است.
در دوران نوجوانی، به طور منحصربه‌فردی، یک مرکز استخوان‌سازی اپی‌فیزیال ثانویه در انتهای داخلی ترقوه ظاهر می‌شود که منجر به رشد و بازسازی استخوان می‌شود تا همجوشی کامل در حدود 22 سالگی اتفاق بیفتد. اما این روش هم بدلیل همپوشانی ترقوه با دنده ها و مهره ها محدودیت هایی دارد.
بعلاوه سن دندانی یک شکل جایگزین برای تعیین سن استخوان است که تخمینی از بلوغ اسکلتی را نیز ارائه می دهد. سن اسکلتی محاسبه شده با ارزیابی بلوغ دندانی به طور گسترده برای اهداف پزشکی قانونی استفاده شده است. استخوان ایلیاک و سر استخوان ران نیز برای محاسبه سن استخوان مورد مطالعه قرار گرفته است اما هنوز هیچ روش استانداردی تایید نشده است. همچنین سن استخوان محاسبه شده با استفاده از سونوگرافی هم در مواردی مورد بررسی قرار گرفته است که هنوز در مراحل اولیه است و نیاز به اصلاح بیشتر دارد.
