سونوگرافی یا اولتراسوند (Ultrasound) یک روش تصویربرداری پزشکی ایمن، بدون درد و بدون اشعه است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری زنده و دقیق از اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن ایجاد می‌کند. این روش به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌ها را تشخیص دهند، روند درمان را پیگیری کنند و حتی برخی اقدامات درمانی را با هدایت تصویر انجام دهند.
سونوگرافی کاربردهای بسیار متنوعی دارد؛ از بررسی سلامت جنین در دوران بارداری گرفته تا ارزیابی قلب، عروق، شکم، لگن، پستان، تیروئید، کلیه‌ها و بسیاری دیگر از اندام‌ها. همچنین، در اقدامات درمانی مانند نمونه‌برداری یا تخلیه مایعات نیز استفاده می‌شود.
سونوگرافی چیست و چگونه کار می‌کند؟
سونوگرافی با ارسال امواج فراصوتی (که خارج از محدوده شنوایی انسان هستند) به داخل بدن و دریافت بازتاب آن‌ها از بافت‌ها، تصویر تولید می‌کند. این امواج توسط دستگاهی به نام پروب یا ترانسدیوسر ایجاد و دریافت می‌شوند.
مراحل کلی کار به این صورت است:
تولید امواج: پروب امواج صوتی با فرکانس بالا را به سمت بدن می‌فرستد.
بازتاب امواج: امواج به بافت‌ها و اندام‌های داخلی برخورد کرده و مانند اکو بازمی‌گردند.
دریافت و پردازش: پروب بازتاب امواج را دریافت کرده و دستگاه آن‌ها را به تصویر قابل مشاهده روی مانیتور تبدیل می‌کند.
سرعت حرکت امواج در بافت‌های مختلف متفاوت است؛ برای مثال، امواج سریع‌تر از استخوان عبور می‌کنند و در هوا کندتر حرکت می‌کنند. این تفاوت‌ها به دستگاه کمک می‌کند تا نوع و ویژگی‌های بافت‌ها را تشخیص دهد.
کاربردهای پزشکی سونوگرافی
سونوگرافی برای تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌ها و شرایط پزشکی به کار می‌رود، از جمله:
- تشخیص کیست‌ها و تومورها
- شناسایی آبسه‌ها و عفونت‌ها
- بررسی انسداد مجاری صفراوی یا ادراری
- شناسایی سنگ کلیه یا کیسه صفرا
- بررسی آنوریسم‌ها
- ارزیابی لخته‌های خونی در عروق
- پایش بارداری و رشد جنین
- بررسی اندام‌های شکمی و لگنی
- هدایت سوزن برای نمونه‌برداری یا تخلیه مایعات
روند انجام سونوگرافی
- آمادگی: بسته به نوع سونوگرافی، ممکن است نیاز به ناشتایی یا پر بودن مثانه باشد.
- قرارگیری بیمار: روی تخت معاینه در وضعیت مناسب (طاق‌باز، پهلو یا نشسته).
- استفاده از ژل: ژل شفاف و بر پایه آب روی پوست زده می‌شود تا انتقال امواج بهتر انجام شود.
- حرکت پروب: پزشک یا تکنسین پروب را روی پوست یا داخل بدن (در روش‌های خاص) حرکت می‌دهد تا تصاویر لازم ثبت شود.
- ثبت و تفسیر تصاویر: تصاویر توسط پزشک متخصص تفسیر و گزارش می‌شوند.
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا
- بدون اشعه و ایمن برای همه، حتی زنان باردار
- غیرتهاجمی و بدون درد
- نتایج سریع
- قابلیت تکرار بالا
- هزینه کمتر نسبت به روش‌هایی مانند MRI یا CT
محدودیت‌ها
- کیفیت تصویر وابسته به مهارت اپراتور
- کارایی کمتر در بافت‌های پر از هوا (مثل ریه) یا پشت استخوان‌ها
- ممکن است نیاز به روش‌های تکمیلی برای تشخیص قطعی باشد
ایمنی سونوگرافی
سونوگرافی روشی بسیار ایمن است و تاکنون شواهدی مبنی بر ایجاد آسیب به انسان گزارش نشده است. به همین دلیل، این روش به طور گسترده حتی در دوران بارداری به کار می‌رود. همچنین، چون از اشعه یا مواد حاجب استفاده نمی‌کند، برای بیماران حساس به کنتراست یا زنان باردار نیز مناسب است.
آمادگی‌های قبل از سونوگرافی
بسته به نوع سونوگرافی، آمادگی‌ها متفاوت است:
- شکم: معمولاً نیاز به ناشتایی ۸–۱۲ ساعته
- لگن و کلیه‌ها: مثانه باید پر باشد
- تیروئید، پستان و بافت نرم: نیاز به آمادگی خاصی ندارد
انتخاب مرکز مناسب برای سونوگرافی
کیفیت سونوگرافی وابسته به مهارت پزشک و کیفیت دستگاه است. مراکز مجهز به دستگاه‌های پیشرفته و پزشکان فوق تخصص می‌توانند تصاویر دقیق‌تری ارائه دهند.
در تهران، مرکز تصویربرداری و رادیولوژی راد در بلوار کشاورز با بهره‌گیری از تجهیزات به‌روز و تیم فوق تخصص، انواع سونوگرافی‌های عمومی و تخصصی را با دقت بالا و گزارش سریع انجام می‌دهد.
جمع‌بندی
سونوگرافی روشی ایمن، بدون اشعه و پرکاربرد در پزشکی است که در تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌ها و پایش روند درمان کاربرد دارد. از بررسی سلامت جنین در دوران بارداری گرفته تا تشخیص مشکلات اندام‌های داخلی، این روش جایگاه ویژه‌ای در تشخیص پزشکی دارد. انتخاب مرکز مجهز و پزشک باتجربه، دقت و کیفیت نتایج را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
منابع
- Planned Parenthood – What’s an Ultrasound?
- Covenant Health – What is an Ultrasound?
